Denetimli Serbestlik kısaca; Kanun tarafından belirlenen deneme süresinde, kişinin cezasının sosyal hayat içerisinde infazına olanak sağlayan bir ceza hukuku müessesi olarak tanımlanabilir.
5275 sayılı Ceza ve güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunu’nun “Denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezanın infazı” başlıklı 105/A maddesinde; “Hükümlülerin dış dünyaya uyumlarını sağlamak, aileleriyle bağlarını sürdürmelerini ve güçlendirmelerini temin etmek amacıyla, açık ceza infaz kurumunda veya çocuk eğitim evinde bulunan ve koşullu salıverilmesine bir yıl veya daha az süre kalan iyi halli hükümlülerin talebi halinde, cezalarının koşullu salıverilme tarihine kadar olan kısmının denetimli serbestlik tedbiri uygulanmak suretiyle infazına, ceza infaz kurumu idaresince hazırlanan değerlendirme raporu dikkate alınarak, hükmün infazına ilişkin işlemleri yapan Cumhuriyet başsavcılığının bulunduğu yer infaz hâkimi tarafından karar verilebilir.’’ Hükmüne yer verilmiştir. Bu düzenleme genel olarak 30.03.2020 tarihinde sonra işlenen suçlar için geçerli olacaktır.
Dolayısıyla, 30.03.2020 tarihinden sonra işlenen suçlar için hükümlüler; koşullu salıverilmelerine 1 yıl ya da daha az süre kala, haklarında iyi halli olduklarına ilişkin cezaevi tarafından rapor düzenlenip onaylandığı takdirde denetimli serbestlik tedbiri kapsamında tahliye edilebileceklerdir. Örnek olarak, Kanunda istisna durumlar hariç olmak üzere; 4 yıl hapis cezası almış olan bir kişinin, cezaevine girdiği ilk gün itibariyle Koşullu Salıverilmesine 2 yıl kalacak, başka bir değişle hükümlünün 2 yıl cezaevinde kalması gerekecektir. Ancak hükümlü cezaevinde 1 yıl kaldıktan sonra koşullu salıverilmesine de 1 yıl kalacaktır. İşte bu tarihte hükümlünün iyi halli olduğuna dair cezaevi tarafından rapor düzenlenip onaylanırsa denetimli serbestlik kapsamında hükümlü tahliye edilir. Tahliyeden sonraki 1’inci yıl denetimli serbestlik, geriye kalan 2 yıl ise Koşullu Salıverme adı altında infaz olunur. Bu bağlamda 2 yıl hapis cezası almış olan bir hükümlü, cezaevine girdikten birkaç gün sonra iyi halli olduğunun tespiti akabinde tahliye edilecektir. Denetimli serbestlik kararıyla tahliye olan hükümlünün, kamuya yararlı bir işte çalışmasına, eğitim programlarına veya sosyal programlara katılmasına, elektronik kelepçe takılmasına, karakolda imza atma yükümlülüğü altına alınmasına karar verilebilir.
Ancak 30.03.2020 Tarihinden Önce İşlenen Suçların Cezalarının İnfazı ile İlgili 7242 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Denetimli Serbestlik Süresini 1 yıl değil 3 yıl olarak uygulanacaktır.
5275 sayılı Ceza ve güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’unu Geçici Madde 6’da; “30/3/2020 tarihine kadar işlenen suçlar bakımından; 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun kasten öldürme suçları (madde 81, 82 ve 83), üstsoya, altsoya, eşe veya kardeşe ya da beden veya ruh bakımından kendisini savunamayacak durumda bulunan kişiye karşı işlenen kasten yaralama ve neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçları, neticesi sebebiyle ağırlaşmış yaralama suçu (madde 87, fıkra iki, bent d), işkence suçu (madde 94 ve 95), eziyet suçu (madde 96), cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar (madde 102, 103, 104 ve 105), özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar (madde 132, 133, 134, 135, 136, 137 ve 138), uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçu (madde 188) ve İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar ile 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar hariç olmak üzere, 105/A maddesinin birinci fıkrasında yer alan “bir yıl”lık süre, “üç yıl” olarak uygulanır.” Şeklinde düzenlenmiştir.
Yukarıda da değinildiği üzere, diğer şartların sağlanması durumunda, hükümlünün koşullu salıverilmesine 1 yıl kala hakkında Denetimli Serbestlik Hükümleri uygulanmasına karar verilebilir; Fakat, bu 1 yıllık süre 30.03.2020 tarihinden önce işlenen suçlar bakımından 3 yıldır. Örnek vermek gerekirse; 30.03.2020 tarihinden önce işlemiş olduğu bir suçtan dolayı 6 yıl hapis cezası alan bir hükümlü, ilk 3 yılını denetimli serbestlikle, geriye kalan 3. yılını ise Koşullu Salıverme ile cezaevi dışında tamamlayacaktır. TCK’daki Suçu oluşturan fiilinin 30.03.2020 tarihinden önce gerçekleşmiş olması yeterlidir. Ayrıca Mahkeme kararının bu tarihten sonra verilmesinin bir etkisi olmayıp, burada asıl husus suçun, 30.03.2020 tarihinden önce işlenmiş olmasıdır.
Diğer yandan 5275 sayılı Kanunda çocuk hükümlüler içinde bir takım düzenlemeler mevcuttur. Bu bağlamda Geçici 6. Maddede “30/3/2020 tarihine kadar işlenen suçlar bakımından, tabi olduğu infaz rejimine göre belirlenen koşullu salıverilme süresinin hesaplanmasında, hükümlünün on beş yaşını dolduruncaya kadar ceza infaz kurumunda geçirdiği bir gün, üç gün; on sekiz yaşını dolduruncaya kadar ceza infaz kurumunda geçirdiği bir gün, iki gün olarak dikkate alınır.” Hükmüne yer verilmiştir. Bu kapsamda örneğin; 1 yılını ceza infaz kurumunda geçirmiş olan 15 yaşını doldurmamış bir hükümlü 3 yılını, 18 yaşını doldurmamış olan bir hükümlü de 2 yılını ceza infaz kurumunda geçirmiş kabul edilecektir.
Aynı Kanunda; “Türk Ceza Kanununun kasten öldürme suçları (madde 81, 82 ve 83), cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar (madde 102, 103, 104 ve 105), özel hayata ve hayatın gizli alanına karşı suçlar (madde 132, 133, 134, 135, 136, 137 ve 138) ve İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar ile Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar hariç olmak üzere Sıfır-altı yaş grubu çocuğu bulunan kadın hükümlüler ile yetmiş yaşını bitirmiş hükümlüler” hakkında denetimli serbestlik süresi 4 yıl olarak belirlenmiştir.
Yine maruz kaldıkları ağır bir hastalık, engellilik veya kocama nedeniyle hayatlarını cezaevinde yalnız idame ettiremeyen 65 yaşını bitirmiş hükümlülerin cezası, Adalet Bakanlığı’nın belirleyeceği Devlet Hastanesi’nden alınacak sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmek koşuluyla, denetimli serbestlik tedbiri altında infaz edilebilecektir.
5275 sayılı Kanun’un Geçici 9. Maddesinin beşinci fıkrasında;“Covid-19 salgın hastalığının ülkemizde görülmüş olması sebebiyle, açık ceza infaz kurumlarında bulunanlar ile kapalı ceza infaz kurumunda bulunup da açık ceza infaz kurumlarına ayrılmaya hak kazanan hükümlüler, 105/A maddesi kapsamında denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezasının infazına karar verilen hükümlüler ve 106’ncı madde veya diğer kanunlar uyarınca denetimli serbestlik tedbirinden yararlanan hükümlüler, 31/5/2020 tarihine kadar izinli sayılır. Salgının devam etmesi halinde bu süre, Sağlık Bakanlığının önerisi üzerine Adalet Bakanlığı tarafından her defasında iki ayı geçmemek üzere üç kez uzatılabilir.” Hükmüne yer verilmek suretiyle Covid-19 salgınına ilişkin bir takım tedbirler ön görülmüştür.
Bu madde kapsamında; Açık ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler,
Kapalı ceza infaz kurumunda bulunup da açık ceza infaz kurumlarına ayrılmaya hak kazanan hükümlüler,
105/A maddesi kapsamında denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezasının infazına karar verilen hükümlüler ve 106 ncı madde veya diğer kanunlar uyarınca denetimli serbestlik tedbirinden yararlanan hükümlüler, 31/05/2020 tarihine kadar izinli sayılmıştır. Ancak, salgının devam etmesi halinde bu izin süresinin Sağlık Bakanlığının önerisi üzerine Adalet Bakanlığı tarafından her defasında iki ayı geçmemek üzere üç kez uzatılabileceği düzenlenmiştir.
Diğer yandan, kamuoyunda infaz yasası olarak bilinen ve 5275 sayılı Kanun’un DENETİMLİ SERBESTLİK’le ilgili hükümlerinde yukarıda belirttiğimiz değişiklikleri getiren 7242 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un “EŞİTLİK İLKESİNE” aykırı olarak düzenlemeler getirdiği gerekçesiyle, Kanun’un iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine yapılan başvuru esastan görüşülerek reddedilmiştir.
